Terörizmin Siyaseti: Güç, Sempathy ve Hukukun Seçici Uygulanması

Modern siyasi söylemde “terörizm” kelimesinden daha ağır ya da daha muğlak çok az kelime vardır. Aynı anda hem ahlaki bir kınama, hem hukuki bir sınıflandırma hem de şiddet ya da baskının gerekçesidir. En önemlisi, siyasi bir silahtır, seçici ve çoğu zaman tutarsız bir şekilde kullanılır. Onlarca uluslararası anlaşma ve tanıma rağmen, terörizmin evrensel olarak kabul edilmiş bir hukuki standardı hâlâ yoktur; bunun nedeni kavramın doğası gereği belirsiz olması değil, etiketinin bizzat güç tarafından şekillendirilmesidir.

Bu tutarsızlığın merkezinde tehlikeli bir çifte standart vardır: devlet-dışı aktörlerin eylemleri kolayca terörizm olarak mahkûm edilirken, işlevsel olarak aynı eylemler tanınmış devletler tarafından yapıldığında “askeri operasyon”, “misilleme” veya “yan hasar” gibi terimlerle aklanır. Bu sadece sözcük oyunu değildir; kimin meşru sayılacağını, kimin şiddeti kabul göreceğini ve kimin acısının tanınacağını derinden etkiler.

Filistin mücadelesi bu çifte standardın açık ve sürekli bir örneğidir. Filistinliler şiddet kullandığında (işgale direnmek, toprağı geri almak ya da sistematik hak gasplarına karşı protesto etmek için) bu eylem baskın güçler tarafından neredeyse her zaman “terörizm” diye etiketlenir. İsrail güçleri orantısız güç kullandığında, mülteci kamplarını bombaladığında, yurtdışında liderleri suikastla öldürdüğünde ya da yerleşimci pogromlarını mümkün kıldığında ise tepki genellikle ulusal güvenlik diliyle çerçevelenir, terörizm diliyle değil.

Bu yazı şunu savunur: terörizm etiketinin uygulanması esasen hukuki değil, siyasidir. Bu, güçlü devletlerin çıkarlarını ve sempatilerini yansıtır, hukuki normların tutarlı uygulanmasını değil. Dahası, Filistinlilerin uluslararası hukuk altında eşit muamele talebi, Aydınlanma’nın temel mücadelesini yansıtır: keyfi ayrıcalıkların reddi ve hukukun herkese –bireylere, halklara ve devletlere– eşit uygulanması gerektiği ısrarı.

BM Genel Kurul Kararı 49/60 ve Terörizmin Hukuki Tanımı

1994’te kabul edilen Birleşmiş Milletler Genel Kurul Kararı 49/60, terörizmi evrensel bir şekilde tanımlamaya çalışmıştır. Ekindeki Uluslararası Terörizmin Ortadan Kaldırılmasına Yönelik Tedbirler Bildirgesi şunları kınar:

“Genel halkta veya bir grup insanda ya da belirli kişilerde terör hali yaratmak, bir nüfusu korkutmak ya da bir hükümeti veya uluslararası kuruluşu bir şey yapmaya ya da yapmamaya zorlamak amacıyla ölüm veya ağır bedensel yaralanma meydana getirme ya da rehine alma niyetiyle, sivillere karşı da dahil olmak üzere işlenen suç niteliğindeki eylemler.”

Önemli olan, kararın tanımında devlet ve devlet-dışı aktörler arasında ayrım yapmamasıdır. Kriterler açıktır: sivillere yönelik kasıtlı şiddet ki amacı korkutmak, zorlamak veya siyasi sonuç elde etmektir, terörizmdir. Prensipte bu her aktöre –devlet olsun veya olmasın– uygulanabilir.

Uygulamada ise karar devlet eylemlerine neredeyse hiç uygulanmamıştır, tam olarak tanımı karşılasalar bile. Sebep hukuki belirsizlik değildir. Sebep, güçlü devletleri veya müttefiklerini adıyla utandırma konusundaki siyasi isteksizliktir. Devlet-dışı aktörler aynı şeyi yaptığında “terörizm” etiketi anında ve tartışmasızdır. Devletler yaptığında –özellikle tanınmış, askeri olarak baskın veya jeopolitik olarak uyumlu devletler– etiket belirgin şekilde yoktur.

Devlet vs. Devlet-Dışı: Uygulamada Çifte Standart

İsrail devlet güçleri tarafından gerçekleştirilen çok sayıda operasyon –devlet öncesi Haganah ve Irgun’dan modern IDF ve Mossad’a kadar– sivilleri hedef alma, toplu cezalandırma ve yurtdışında suikast içermiştir. BMGK 49/60’un katı kriterleri altında bu eylemlerin çoğu terörizm tanımına uyar:

• Qibya katliamı (1953): 69 Filistinli sivil öldürüldü, çoğu kadın ve çocuk; “sızmayı caydırmak” için cezalandırma baskını.
• Gazze harekâtları (2008, 2014, 2021, 2023–25): Binlerce sivil öldürüldü, BM okulları ve hastaneleri bombalandı, gıda ve su ablukaları –çoğunlukla karşı-terörizm diye gerekçelendirildi, oysa etkisi tüm bir nüfusu korkutma eylemlerinden ayırt edilemez.
• Wrath of God suikastları (1970’ler): Avrupa ve Orta Doğu’da şüpheli militanları –ve bazı durumlarda sivilleri– öldürmek için araba ve posta bombaları.
• Yerleşimci şiddetini mümkün kılma: Huwara gibi kasabalardaki pogromlardan Filistinli çiftçi ve çocuklara sistematik saldırılara kadar, yerleşimci şiddeti düzenli olarak askeri koruma veya kayıtsızlık görür ve fiilen devlet politikasının kolu olarak onaylanır.

Bu eylemlerin hiçbiri uluslararası toplum –hatta BM’nin kendisi– tarafından “terörizm” diye tanımlanmaz. Kullanılan dil “misilleme”, “güvenlik” veya “askeri zorunluluk” dilidir. En fazla uluslararası insancıl hukukun ihlali olarak sınıflandırılır, savaş suçu veya orantısızlık ihlali olarak –terörizm olarak değil.

Filistin Şiddeti ve Etiketin Evrenselliği

Buna karşılık Filistin şiddeti –askeri hedeflere yönelik olsa veya direniş olarak sunulsa bile– evrensel olarak terörizm diye etiketlenir. İkinci İntifada’daki intihar bombalarından Gazze’den roket ateşine kadar etiket anında ve mutlaktır. Hatta Filistinlilerin şiddetsiz direnişi –Boykot, Yatırımların Çekilmesi ve Yaptırımlar (BDS) hareketi gibi– bazı devletler tarafından suç sayılır veya “terörist destek” ile eş tutulur.

Asimetri açıktır: Filistinliler sonuçlarına göre yargılanır, bağlam ne olursa olsun. İsrail niyetlerine göre yargılanır, sonuçlar ne olursa olsun.

Tanıma, Sempati ve Gücün Rolü

Bu farklılık temel bir siyasi gerçekten doğar: terörizm etiketi hukuk organlarınca izole bir şekilde uygulanmaz, güçlü devletler, medya kurumları ve uluslararası örgütler tarafından stratejik ittifaklar ve siyasi sempatilerle etkilenerek uygulanır.

• Devlet tanıması meşruiyet verir. İsrail tanınmış bir devlet olarak güç kullanma egemen hakkına sahiptir. Filistinliler tam tanıma ve devletlikten yoksun oldukları için gayrimeşru aktör görülür –uluslararası hukuka göre haklarını (örneğin BM 37/43 sayılı karara göre işgale direnme hakkı) öne sürseler bile.
• Siyasi sempati önemlidir. Batı’da İsrail demokrasi, bölgesel müttefik, aşırılığa karşı kale olarak görülür. Bu örtük iyi niyet varsayımı yaratır. Filistinliler ise İslamcılık, otoriterlik veya terörizm ile ilişkilendirilir –kötü niyet varsayımı doğurur. Bu sempatiler sadece medya çerçevelemesini değil, hukuki ve diplomatik dili de şekillendirir.
• Güç yargıdan korur. BM’de veto hakkı olan, güçlü askeri ittifakları (ör. ABD ile) veya ekonomik etkisi olan devletler neredeyse hiç uluslararası kovuşturma veya etiketlemeye tabi tutulmaz. Bu yüzden terörizm de savaş suçları gibi çoğunlukla zayıf olanlar tarafından işlendiğinde cezalandırılır.

Filistin Mücadelesi ve Aydınlanma İdeali

Özünde Filistin talebi sadece toprak, egemenlik veya tanıma değildir – hukukun eşit uygulanması talebidir. Başkalarına uygulanan aynı ilkelerin kendilerine de uygulanması talebidir –direnme hakkı, yaşama hakkı veya adalet hakkı olsun.

Bu anlamda Filistin mücadelesi Aydınlanma’nın temel mücadelelerini yansıtır. 18. yüzyıl düşünürleri nasıl kralların ilahi hakkını –doğum veya unvan nedeniyle bazı yöneticilerin hukuk üstü olduğu fikrini– reddettilerse, Filistinliler de bugün devletlerin hukuki hesap vermekten muafiyetini reddeder.

Rousseau, Montesquieu ve Kant gibi Aydınlanma düşünürleri hukukun herkese eşit uygulanması gerektiğini, aksi halde bunun hukuk değil tiranlık olduğunu savundular. Egemenliğin halkta olduğunu, onu fermanla iddia eden yöneticilerde değil. Filistinliler de şunu savunur: devlet olmak kimin insan sayılacağını, kimin suçlu ilan edileceğini veya kimin acısının önemli olduğunu belirlememelidir.

Aynı araç ve amaçlarla bir bombalamaya terörizm, diğerine güvenlik demek aristokrasi mantığını yeniden kurmaktır: bazı hayatların kutsal, diğerlerinin harcanabilir olduğu. Bazı insanların direnme hakkı varken diğerlerinin sadece acı çekme hakkı olduğu.

Tutarlı hukuk talebi –Cenevre Sözleşmeleri’nin uygulanması, savaş suçlarının kovuşturulması veya terörizmin tanımlanması olsun– sadece adalet talebi değil, modernliğin ta kendisidir.

Sonuç: Evrensel Bir Standarta Doğru

Terörizm siyasi bir hakaretten öte, anlamlı bir hukuki kategori olacaksa tutarlı uygulanmalıdır. Bu şunları gerektirir:

• Devlet aktörlerinin de terörizm işleyebileceğinin kabul edilmesi, devlet-dışı aktörler gibi.
• Siyasi amaçlarla sivilleri hedef almanın terörizm olduğunun kabul edilmesi, failin bayrağı, dini veya stratejik değeri ne olursa olsun.
• BMGK 49/60 gibi hukuki tanımların eylemlere, aktörlere değil uygulanması.

Bunun yapılmaması sadece adaletsizliği sürdürür – uluslararası hukukun tüm fikrini zayıflatır. Dünyaya hukukun evrensel olmadığını, güçlülerin silahı olduğunu söyler. Mazlumlara tek suçlarının zayıflık olduğunu söyler.

Hukuk altında eşit hak, eşit koruma ve eşit yargılanma talebi radikal bir talep değildir – Aydınlanma’nın ta kendisidir ve ona sahip çıktığını iddia eden her uygarlığın ölçütüdür.

Ek: BM Genel Kurul Kararı 49/60’un Katı Kelimesi Kelimesine Tanımını Karşılayan Olaylar

Devlet veya devlet destekli aktörlere uygulanan alışılmış muafiyet olmadan.

A. Katliamlar (sivilleri kasıtlı olarak geniş çaplı öldürerek korkutma ve kaçış ya da teslimiyeti zorlama)

B. Terör Niyetiyle Hedefli Suikastlar / Yargısız İnfazlar

C. Yerleşimci Şiddeti (çoğunlukla devlet cezasızlığıyla devlet-dışı aktörler)

Bu 32 olay (18 katliam, 4 hedefli suikast, 20 yerleşimci saldırı) devlet veya devlet korumalı aktörlere genellikle verilen siyasi muafiyet olmaksızın BMGK 49/60’un her unsurunu açıkça karşılar. Birlikte binlerce sivil ölüme yol açmış ve failler, komutanlar ya da sonraki İsrailli soruşturmalar tarafından da kabul edildiği üzere terör yaratmak, nüfusu korkutmak ya da siyasi/teritoryal sonuçlar elde etmek amacıyla yapılmıştır.